Samenvatting
Een nieuw sociaal contract van Pieter Omzigt is een collectie politieke onderwerpen waar Pieter Omzigt zijn visie over geeft. Pieter Omzigt is de man over wie het ging bij het gelekte document “functie elders“. De andersdenker en de dossiertijger die zijn tanden in onder andere de toeslagenaffaire zette. Dat zat als volgt. Ouders in Nederland hebben recht op kinderopvangtoeslag. Het probleem is dat door grote georganiseerde bendes enige tijd misbruik van deze regeling is gemaakt. Dit zorgde voor grote politieke verbazing en verharding. De Belastingsdienst moet fraudeurs eens harder bestraffen. Dat gebeurde. De Belastingdienst trad zo disproportioneel hard op, dat dit uiteindelijk voor de val van het kabinet zou zorgen.
Een voorbeeld:
Ouders die per ongeluk 100 euro teveel kinderopvangtoeslag hadden ontvangen, moesten al het ontvangen kinderopvangtoeslag terugbetalen. Soms ging dit om tienduizenden euro’s. Ouders werden meteen als fraudeur op een zwarte lijst gezet. Dit is illegaal voor de Belastingdienst om bij te houden. Toch gebeurde het. De gevolgen van dit harde beleid waren dan ook schrijnend. Mensen raakten hun auto, hun huis of hun baan kwijt. Er werden kinderen uit huis geplaatst. De Belastingdienst zette medewerkers aan tot het niet aanleveren van documenten of in gevallen van een rechtszaak incomplete documenten aan te leveren.
Mocht een ouder het onrecht aan de kaak willen stellen dan gebeurde er het volgende: De rechters gingen er gemakzuchtig er vanuit dat de Belastingdienst zijn zaakjes goed op orde had en dat de fout inderdaad bij de burger lag. Met als resultaat dat de burger altijd aan het kortste eind trok. De Belastingdienst strafte ouders hard voor een kleine fout en er was niets wat ouders konden doen om zich te verweren.
Ook bespreekt het boek de onderwerpen ‘klokkenluiders’ en ‘de werking van politiek Den Haag’. Het boek pleit dat in onze rechtstaat de controlerende functie hapert. Wanneer er binnen de overheid een onderzoek instelt , wijst het desbetreffende ministerie vaak zelf een ‘onafhankelijke’ onderzoekscommissie aan. Dikwijls zitten in de commissie mensen die nauw betrokken zijn bij het onderwerp van onderzoek of goede banden hebben met personen in het onderzoek. Echt onafhankelijk kun je dan niet zijn.
Een nieuw sociaal contract
Er wordt dan ook gesuggereerd in dit boek dat we een nieuw sociaal contract moeten vormen met enkele voorstellen in het boek daartoe opgenomen. Het sociale contract is de afspraak dat er afgesproken is dat de burger zich dient te houden aan bepaalde regels en wetten in ruil voor het leven in de maatschappij. Overtreedt je die wetten, dan mag de overheid je straffen. Dit klinkt als vanzelfsprekend, maar het ligt aan de grondslag van onze rechtstaat. De overheid heeft gezag over je. Je buurman mag je bijvoorbeeld niet opsluiten als je zijn auto vernield, de overheid mag dit in sommige gevallen wel. Dit is omdat je het sociale contract bent aangegaan door deel te nemen in de maatschappij. Pieter Omzigt geeft een aantal redenen in zijn boek om dit concept opnieuw onder te loep te leggen en vorm te geven.
Interessante ideeën in een nieuw sociaal contact
Pieter Omzigt vertelt in Een nieuw sociaal contract over het werken met modellen, waar ze in de politiek vaak gebruik van maken. Een model helpt bij het begrijpen van complexe onderwerpen, maar soms lijkt dit meer een doel op zich dan een hulpmiddel. Er kunnen dan wetten worden doorgevoerd die alleen dienen dan het model goed voor de dag komt.
Een voorbeeld:
Elk jaar wordt in Nederland de koopkracht berekend. Simpel gezegd, wat je met je inkomen allemaal kunt kopen. Hierbij wordt vaak een modaal inkomen als voorbeeld genomen. Er wordt dan een afbeelding geschetst met hoeveel procent de koopkracht dit jaar toeneemt. Bijna elk jaar neemt de koopkracht toe! Toch bestaan er in Nederland nog steeds voedselbanken. Hoe dit komt? Er kan zo aan een verschillend aantal instrumenten worden gedraaid (belasting en verschillende toeslagen), dat een modaal inkomen er een procent op vooruit gaat.
Er wordt als het ware een hele kleine groep gecreëerd die er iets op vooruit gaat. Dit verschil is niet groot, misschien een procent, bijna niet merkbaar. Zit je net buiten die groep? Bijvoorbeeld doordat je jaarinkomen net 1000 euro hoger of lager ligt, dan val je buiten de boot. Zo kan het zijn dat er gemiddeld 2% aan koopkracht wordt ingeleverd en de koopkracht dus is gedaald. Maar een fictief huishouden met een modaal inkomen erop vooruit gaat ten opzichte van vorig jaar met 1%. Allemaal poppenkast dus!
Op deze manier kan het dat model, in dit geval koopkracht, niet meer als hulpmiddel wordt gebruikt. Politici kijken niet meer naar de koopkracht als een maatstaf van hoe doen we het? In plaats daarvan wordt gekeken naar de koopkracht als een manier om bij verkiezingen te laten zien: kijk we doen het enorm goed, de koopkracht stijgt! Pieter Omzigt wil af van het gebruik van modellen en naar een beter beeld van de werkelijkheid.
Voor de politieke lezer of de andersdenker
Dit was een van de eerste politieke boeken die ik las. Ondanks dat ik niet veel met politiek heb, stoorde dit me niet! Het is een makkelijk boek om in te komen. Enige politieke kennis van hoe de rechtsstaat in Nederland werkt helpt wel. Bij sommige hoofdstukken over macht en tegenmacht, scheiding der machten moet je wel even scherp zijn tijdens het lezen. Pieter Omzigt is een andersdenker, die klokkenluiders helpt en systematisch te werk gaat. Het boek leest even systematisch, het neemt je aan de hand mee door een goed opgezet verhaal. Het is een goed lopend verhaal over complexe politieke onderwerpen en toch in begrijpbare taal, dit maakt dat dit boek een fantastisch geschreven boek is!
Lees ook over De meeste mensen deugen van Rutger Bregman of Het geheim van Bol.com van Michel Schaeffer